Zonder toestemming behandelen is namelijk een grote inbreuk op iemands zelfbeschikkingsrecht en persoonlijke autonomie. De patiënt kan een eenmaal gegeven toestemming ook weer intrekken. In een paar gevallen mag, of moet een hulpverlener zelfs, zonder toestemming van de patiënt deze behandelen.

Noodsituatie

Als de patiënt geen toestemming kan geven zal de arts zonder toestemming toch moeten behandelen. Daarbij valt te denken aan een bewusteloze patiënt , of als er tijdens een operatie een onverwachte aandoening of afwijking wordt aangetroffen. De acute behandeling moet dan wel noodzakelijk zijn in het belang van de patiënt.  Er moet sprake zijn van een dreiging van ernstig nadeel als de patiënt niet onmiddellijk wordt behandeld. In deze gevallen kan niet worden gewacht met behandelen tot een moment waarop de patiënt kan worden gevraagd of deze daarmee instemt.

Veronderstelde toestemming

Bij niet ingrijpende verrichtingen mag de toestemming van de patiënt worden verondersteld. De wetgever heeft met deze uitzondering bedoeld om onnodige belasting voor de praktijk te voorkomen. Wat een niet ingrijpende verrichting is, hangt af van de omstandigheden. Bij de afweging of een behandeling wel of niet ingrijpend is moet gekeken worden naar de technische handeling zelf én naar datgene wat met de handeling wordt beoogd of wat daar het gevolg van kan zijn. Een hielprik is bijvoorbeeld niet een ingrijpende technische handeling, maar heeft wel grote gevolgen en is dus van ingrijpende aard. Voorbeelden van niet-ingrijpende verrichtingen zijn zaken als het meten van de bloeddruk en het gewicht, of het verbinden van een wond. Als de patiënt een niet ingrijpende verrichting weigert, dan mag de hulpverlener niet tot behandeling overgaan.

Wetenschappelijk onderzoek

Een hulpverlener heeft evenmin toestemming van de patiënt nodig om diens lichaamsmateriaal in het kader van wetenschappelijk onderzoek anoniem te gebruiken. De wetgever heeft expliciet voor een systeem van ‘geen bezwaar’ gekozen. Alleen als een patiënt bezwaar maakt, kan voorkomen worden dat met zijn (geanonimiseerde) lichaamsstoffen onderzoek wordt verricht. Voor het gebruik van tot de persoon herleidbaar lichaamsmateriaal is wel altijd toestemming nodig.

Worstelt u in de praktijk met het behandelen zonder toestemming van de patiënt of heeft u hierover vragen? Neemt u dan contact op met mr. T.M. Vollbehr.